بنی تمیم
از بزرگترین قبایل مشهور عرب و از اعراب عدنانی می باشند. شاخه های زیادی از قبایل عرب را از قدیم تا عصر حاضر، شامل می شود که از مشهورترین آنها «بنی هجیم، بنی مازن، بنی عنبر، بنی اسد و بنی حارث» که شاخه هائی از بنی حارث شامل «بنی امرء القیس» و «بنی سعد بن زید» هستند که مناطق زندگی آنها در منطقه نجد، یمامه و شرق عربستان تا بحرین و بصره و فرات و غدیب از منطقه کوفه در عراق می باشد. آنها از ذریه «تمیم» و از نوادگان معد بن عدنان هستند که در اکثر بلاد اسلامی منتشر و به گروههای شیعه و سنی تقسیم و از صدر اسلام تاکنون درگیری های خونینی بین آنها بوده است.
قبیله تمیم اصولاً چادرنشین و قبل از اسلام بت پرست بودند. «مناة» و «عزی» که از خدایان بنام اعراب بود بت مخصوص این قبیله بود. در برخی منابع آمده که آئین زرتشت نیز بین آنها انتشار یافته بود. از میان این قبیله مشاهیری از صحابه و شعرا و بزرگانی در قبل از اسلام و بعد از پیدایش اسلام نیز برخاسته و ظهور کردند که نامشان خواهد آمد.
زمانی که حضرت رسول برای گرفتن زکات افرادی را به قبائل مسلمانان فرستاد تا زکات اموال خودشان را بپردازند، قبیله تمیم زکوة ندادند. پنجاه نفر از جنگجویان مسلمانان، شبانه به آنها حمله کرده، عده ای فرار کردند و یازده مرد و یازده زن و سی کودک از آنها اسیر شده که آنها را به مدینه خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله آوردند.
سپس هیئتی از اشراف این قبیله مانند عطارد بن حاجب، زبرقان بن بد، اقرع بن حابس و عمرو بن اهتم با خطیب و شاعر خود نزد پیامبر آمده و در حجرات پیغمبر عبور می کردند و می گفتند: ای محمد، بیرون آی و آن حضرت را از خواب قیلوله بیدار کردند که این آیه در این باب نازل شد: «إِنَّ الَّذِينَ يُنَادُونَكَ مِن وَرَاء الْحُجُرَاتِ...»؛ بی تردید کسانی که تو را از پشت اتاق ها صدا می زنند، بیشترشان نمی اندیشند. (سوره حجرات، 4)
آنها گفتند: ما آمده ایم تا با تو مفاخره کرده و امتیازات خود را نمایش دهیم. آنگاه حضرت اجازه داد تا شعرا و خطبای آنها، سروده های خود را عرضه کردند و بعد از طرف پیغمبر ثابت بن قیس (خطیب انصار) و بعد حسان بن ثابت (شاعر پیغمبر)، سخنان و اشعار خود را ارائه دادند. بعد از پایان ماجرا، اقرع بن حابس که از بزرگان آنها بود. گفت: به خدای محمد سوگند، خطیب و شاعر او از خطیب و شاعر ما نیکوتر است و همگی اسلام خود را استوار نموده و اظهار کردند. حضرت نیز، اسیران آنها را برگرداند و به شایستگی، آنها را مورد اکرام قرار داد و بر هر یک عطائی در خور او عنایت کرد.
بعد از وفات پیغمبر ارتداد در بین بنی تمیم شیوع پیدا کرد و "سجاح" ادعای پیغمبری کرده و الخ... اما در نتیجه جنگ ها و پیکارهای مسلمانان با مرتدین اسلام در بین آنها نیز رونق پیدا کرد و جنگجویان آنها در لشکر اسلام مخصوصاً در توابع کوفه و بصره خدماتی کردند، هیئتی از نمایندگان «بنی تمیم» در بصره نزد امیرالمومنین علی علیه السلام رفته و با آن حضرت ملاقات داشته و در کنار حضرت جنگیدند.
افراد این قبیله در جنگ جمل، جزو یاران عایشه و در صف مخالفین علی بن ابیطالب بودند و 500 نفر از آنها در این جنگ کشته شدند که بعداً عبدالله بن عباس، استاندار بصره به آنها انتقاد کرده و به تندی برخورد کرد. در این رابطه امیرالمومنین علی علیه السلام نامه تندی به او نوشت و او را از بدرفتاری با این قبیله نهی و سفارش مخصوص بر آنها کرد و نوشت که: بنی تمیم همانها هستند که در نبرد و مبارزه در جاهلیت و خونخواهی و اسلام کسی بر آنها سبقت نگرفت، آنها با ما خویشاوندی ویژه دارند که اگر ما این پیوند را برقرار کنیم نزد خدا مأجور و اگر بگسلیم گناه کرده و مسئول هستیم. حضرت علی علیه السلام وی را به مدارا با آنها سفارش می کند. (نهج البلاغه/18)
افراد این قبیله در سال 61 هجری در عاشورای حسینی با ابن سعد به جنگ با "ابا عبدالله الحسین علیه السلام" برخاسته و بعضی از آنها در رکاب حضرت حسین بن علی و از اصحاب خاص و بزرگان این قیام خونین بودند که نامشان در آخر ذکر خواهد شد. سال 65 هجری قمری، بنی تمیم در کنار "مهلب بن ابی صفره" با خوارج جنگیدند و آنها را متفرق کردند و در همین سال در جنگهای خراسان شرکت داشتند.
در قیام مختار ثقفی به خوانخواهی حسین بن علی در کوفه، آنها از مختار حمایت نموده و به سپاه او پیوستند و به فرماندهی "ابراهیم بن الاشتر" با بنی امیه جنگیدند و در تمام جنبش های شیعیان علیه بنی امیه شرکت داشته و تا دوره عباسیان بیشتر ساکنان عرب در خراسان و عده ای از «دعاة» بنی عباس در خراسان از بنی تمیم بودند.
روی هم رفته در طول قرون و اعصار و در بین افراد آن، بسیارند اشخاصی که سعید بوده و در خدمت ائمه معصومین و یا از بزرگان و خوبان روزگار که تاریخ نظیر آن را به خود کم دیده و یا ندیده باشد و بسیار اشخاصی که شقی و از بدان بودند. در اینجا نام برخی از مشاهیر بنی تمیم را ذکر می کنیم.
مشاهیر شعراء
- اوس بن حجر
- سلامة بن جندل
- عدی بن زید
- متمم بن نویره
- مخلب
- جریر
- عجاج
- فرزدق که مشهورترین شاعر اهل البیت در نزد شیعه است.
مشاهیر علماء
- احنف بن قیس تمیمی که شیخ طوسی و دیگران او را از اصحاب رسول خدا و علی بن ابیطالب و امام مجتبی علیهاالسلام ذکر کرده است.
- حمید فرزند حماد بن حوار تمیمی کوفی که شیخ طوسی او را از اصحاب امام ششم و علامه حلی او را ستوده است.
- زفربن الهذیل تمیمی کوفی، از اصحاب امام ششم حضرت صادق علیه السلام
- ابومحمد غیاث بن ابراهیم تمیمی بصری، ساکن کوفه و از موثقین
- محمد بن مارد تمیمی عربی کوفی. از راویان موثق حدیث که اکثر کتب رجال از او یاد کرده اند.
- حجاج بن بدر تمیمی از اصحاب سیدالشهدا که در نهضت عاشورا بنی تمیم را جمع و برای حضرت حسین علیه السلام درخواست کمک و نامه حضرت را برای آنها گفت و بنی تمیم نیز دعوت او را اجابت کردند. نام او در زیارت رجبیه آمده است.
- حر بن یزید ریاحی تمیمی یکی دیگر از اصحاب سیدالشهدا که با فداکاری خود در یاری حسین بن علی علیه السلام در عاشورای سال 61 هـ.ق، به شهادت رسید.
دیگر از این تبار، خاندان محمد بن عبدالوهاب، موسس فرقه «وهابیه» در ریاض و «آله ثانی» امرای «قطر» نیز می باشند. ابراهیم بن اغلب که از شاخه های این قبیله بود سلسه «اغالبه» را در آفریقای شمالی تاسیس کرد. از قرن نهم هجری به بعد اثری از این قبیله نمانده و فرقه «غزیه» از قبیله «طی» و خفاجه از قبیله بنی عقیل در اراضی آنها سکونت دارند.